नुकतीच मी Chinua Achebe ह्यांची Things Fall Apart ही कादंबरी वाचून संपवली. १९५८ साली पहिल्यांदा प्रसिद्ध झालेली ही कादंबरी आफ्रिकन इंग्रजी साहित्यातील महत्वाची कादंबरी मानली जाते.
नायजेरियातील Igbo लोकसमूहाचे जीवन, त्यांच्या श्रद्धा आणि
मूल्ये, आणि युरोपियन वसाहतवादातून येणाऱ्या ख्रिश्चन धर्मांतराच्या दबावाने ह्या
श्रद्धा आणि मूल्यांत होणारे बदल – प्रामुख्याने त्यांचे ढासळत जाणे ह्याचं चित्रण
कादंबरीत आहे.
प्रतिमा - इथे
For all the fame of the novel, it is a very straightforward and compact
read. पेपरबॅक आवृत्तीत कादंबरी १५२ पानांची आहे. गोष्ट अगदी मोजक्या
पण अचूक तपशीलांतून आपल्यासमोर येते. अनेक Igbo संज्ञा आणि नावे असूनही
त्याचा वाचताना फार त्रास होत नाही. Igbo
म्हणी/वाक्प्रचार चपखलपणे जागोजाग येतात. It is a beautiful quick
read that can lead to some deep reflections, if it reaches to one.
--
मला पुस्तक वाचताना आठवलेली अन्य पुस्तके/सिनेमे म्हणजे महाबळेश्वर
सैल ह्यांची तांडव, द लास्ट समुराई (सिनेमा) आणि अनिल बर्वे ह्यांचं डोंगर
म्हातारा झाला. तांडवला Things Fall Apart सारखीच वसाहतवादी धर्मांतरणाची
पार्श्वभूमी आहे. पण तांडवमध्ये प्रचंड आक्रोश आहे. Things Fall Apart is in
that sense is a creation of higher order. त्यांत
क्रोध आहे, पण तो
धुमसणारा नाही. क्रोधाचे, त्यातून येणाऱ्या कृतीच्या प्रेरणेचे, आणि आपली कृती
किती थिटी, किती य:कश्चित,
जे चाललं आहे त्याला तसूभरही न बदलणारी आहे ह्या जाणीवेतून येणाऱ्या कडवट शांततेचे
चित्रण प्रचंड निर्विकारपणे केलेले आहे. ह्या निर्विकार चित्रणाला शेवटी एका अचूक
फटकारा तेवढा दिलेला आहे. तांडव – त्या तुलनेत बंबाळ आहे, आणि वाचताना हा प्रश्नच पडतो
कि हे लोक एवढे रडत राहिले, तेव्हा
लढले का नाहीत? आपल्याला मोलाचे आपल्याकडून हिरावले जात असताना त्या बदलाचा हुंदके
देत स्वीकार करणं ही निवड बुचकळ्यात पाडते. There is no fight.
द लास्ट समुराई किंवा डोंगर म्हातारा झाला मध्ये ही फाईट
आहे. आपल्या कृतीने आपले वांछित ध्येय गाठायला काहीही मदत होणार नाही किंवा
परिस्थितीत काहीही फरक पडणार नाही हे दिसत असतानाही आपण जे करू शकतो ते झोकून देऊन
करण्याची irrational but spectacular निवड ही फारच striking गोष्ट
आहे.
--
आपल्या आधुनिक व्यक्तिवादी मूल्यांत अशा वेडेपणाला फार जागा
नाही. The concept of standing one’s ground
for one’s beliefs is lost to us. हवंतर जे हरवणार, संपणार आहे त्याचा शोक
करावा, अगदी
अशा शोकाची नशा करावी, पण आपल्या आयुष्यात तसूभर फरक न पडू द्यावा असे आता आपण
जगतो.
आपल्याभोवती जे चाललं आहे त्याचं वर्णन करणारी जी मॉडेल्स
असतात त्यातलं एक मॉडेल आहे ते म्हणजे – anywhere आणि somewhere चं. आपली
आधुनिक मूल्ये ही anywhere वाल्यांची आहेत. खूप औपचारिक
शिक्षण घ्या, खूप वाचा किंवा पहा, आपल्याला जे हवं ते करण्यासाठी – जे आपणच
ठरवायचं आहे – जगाच्या पाठीवर कुठेही जा, पण कुठलेही होऊ नका, कायम fluid अशी नैतिकता ठेवा, कशाला कमिट होऊ नका, कारण आपण बुडत्या बाजूला
असू तर आपलेच नुकसान असे हे anywhere लोक. ह्या निखळ स्वनिर्धारित
मूल्यवस्थेत मी कोणत्याच बाह्य गोष्टीला अनुसरून जगत नाही. त्यांची प्रसंगोपात नैतिक भूमिका
हीही त्यांच्या करिअरचा एक भाग असते, it is just an
act they choose to play and can abandon if there are enough incentives.
--
ज्या William Yeats च्या
कवितेतून Chinua Achebe ने
आपल्या कादंबरीचे नाव दिले आहे, त्या
कवितेत हा हरवण्याचा सूर जबरी आहे. Chinua Achebe ने आपली
कादंबरी इंग्रजीत लिहिली, प्रादेशिक भाषेत नाही, just a point to note.
The second coming by William
Yeats (इथून घेतली आहे – लिंक) – पुढे दोन कडव्यांपैकी
पहिले आहे.
Turning and turning in
the widening gyre
The falcon cannot hear
the falconer;
Things fall apart; the
centre cannot hold;
Mere anarchy is loosed
upon the world,
The blood-dimmed tide is
loosed, and everywhere
The ceremony of innocence
is drowned;
The best lack all
conviction, while the worst
Are full of passionate
intensity.
