मागच्या वर्षी कधी वर्तमानपत्रात, कधी
फेसबुकवर मी ‘हंडाभर चांदण्या’ बद्दल वाचलं होतं. मग केवळ १०० रुपये तिकिटात आपल्या
शहरातील नाट्यगृहात ‘हंडाभर चांदण्या’ बघितलं. टँकरची वाट बघणाऱ्या एका गावातल्या
एका दिवसाची गोष्ट असं अत्यंत तोकडं वर्णन ह्या नाटकाचं करता येईल. बघायला सुरुवात
करताना माझ्याकडे तेवढाच दुवा होता.
 |
| प्रतिमा: https://www.pahawemanache.com/review/handabhar-chandanya-marathi-experimental-drama-review |
नाटक बघताना मला जाणवलं की नाटकाच्या
शेवटच्या थोडासा आधी नाटकाचा सर्वात वरचा, सर्वात तीव्र भिडणारा बिंदू येतो. तिथेच
नाटक थांबवून प्रेक्षकाला भिरकावून देणं अधिक परिणामकारक झालं असतं असं माझं मत
आहे. अर्थात नाटकाचा शेवट हाही फिटिंग एंड आहे, पण तीव्रतर बिंदू आणि शेवट
ह्यांच्यामधला प्रवास हा एकदम भावनागच्च प्रकाराने होतो. थंड, निर्विकार
स्टोरी-टेलिंगकडे मी बायस असल्याने कदाचित माझं असं मत असेल.
कदाचित नाटक लिहिणाऱ्याने ज्या वस्तुस्थिती,
ज्या निरीक्षणांवर नाटक लिहिलं त्यात असणारी अस्वस्थता, त्यात असणारी प्रश्न तडीस
लागावा ही निकड ह्याचा विचार केला तर शेवट योग्यच आहे असं मला नंतर जाणवलं.
--
ह्या वर्षी पाण्याचा प्रश्न बिकट नाहीये.
होळीला पाणी जपून वापरा, क्रिकेट मैदानांवर पाणी वाया घालवू नका, पाण्याचे लोडशेडींग
ह्या बातम्या आपण ह्या वर्षी वृत्तपत्रांत वाचणार नाही. ह्या साऱ्या बातम्या अडवून
ठेवण्याचा पाणीसाठा महाराष्ट्रातील धरणांत ह्यावर्षी आहे, मराठवाड्यातही आहे.
त्यामुळे ह्यावर्षी नुसतंच उकडणार आहे. आत्ता हे लिहितो आहे
तेव्हा माझ्या माथ्यावर एक शक्तिहीन पंखा भिरभिरतो आहे. खिडकीतून येणारी हवा
हळूहळू गरम होणार आहे. मोबाईलवर आजचे कमाल तापमान ३८.५ डिग्री सेल्सियस असं दिसतं
आहे. महाभिकार, अंथरुणावर टेकलेली शरीराची पंख्याला दुरावलेली बाजू भिजवून टाकणारे
चिकचिकीत दिवस आणि त्यात हे गरगर चालणारं गर्दीचं शहर.
२०११ ची जनगणना सांगते कि २०११ साली
महाराष्ट्रात २५.५ लाख ग्रामीण कुटुंबांना त्यांच्या घरापासून १ किमीहून अधिक
अंतरावरून प्यायचं पाणी आणायला लागत होतं. शहरी भागात ५.५ लाख कुटुंबांना ५००
मीटरहून अधिक अंतरावरून प्यायचं पाणी आणायला लागत होतं. ग्रामीण भागात ३२%
कुटुंबांना तर शहरी भागात ८६% घरांना प्रक्रिया केलेले पाणी नळाने मिळत होते. ६
वर्षानंतर ह्यात किती बदल झालेला असेल? ह्यावर्षीचा मान्सून नीट झाला नाही तर
पुढच्या वर्षी किती आक्रोश होईल?
--
नाटकांत कवनंसदृश्य गाणं वापरणं हे ‘हंडाभर
चांदण्या’ चं एक वैशिष्ट्य आहे. ‘शिवाजी अंडरग्राउंड इन भीमनगर मोहल्ला’ नेही गाण्यांचा
उपयोग फर्मास केलेला होता.
मी हे नाटक बघू शकलो कारण मराठी भाषा,
नाट्यसंस्कृती वगैरे गोष्टीची जपणूक करण्यासाठी स्थापन झालेल्या एका संघटनेने अशी
सुंदर, छान नाटके दाखवण्याचा उपक्रम हातात घेतलेला आहे. ते १०० रुपयांत नाटक
दाखवणार असतील तर मी त्यांची सुरुवातीची आणि शेवटची ‘सुंदर, छान, भाषेची-नाटकांची
जपणूक, शहरी अस्मितेवर फुंकर (....करांचे प्रेम फेम), हा आमचा प्रयत्न, (आणि
कुख्यात असे) ह्या ठिकाणी’ असे शब्द असलेली कमाल १० मिनिटाची आत्मस्तुती ऐकण्यास
तयार आहे. पण ‘हंडाभर चांदणे’ पाहून त्याला सुंदर, छान असे म्हणू शकणाऱ्या
लोकांबाबत किंवा मग माझ्या नाटक समजण्याच्या क्षमतेबाबत माझा मनात जी आशंका आहे ती
काय जाणार नाही.
--
आपण नाटक कुठे बघतो ह्याचा नाही म्हटलं तरी
एक छोटासा रोल असतोच. पृथ्वीला नाटक बघणं, एन.सी.पी.ए.ला experimental theatre ला नाटक बघणं, आणि अमुक महान मनुष्य
नाट्यगृह अशा नाट्यगृहांत नाटक बघणं हे वेगवेगळं होऊन जातं. बसण्याची रचना, नाटक
आणि आपल्यातलं अंतर हे घटक त्यांचं काम करत असतात. ह्या भौतिक घटकांच्याइतकाच महत्वाचा
भाग असतो बघायला आलेले लोक.
भारतातल्या, किंवा अलम दुनियेतल्याच म्हणा बहुतेक
गोष्टी ह्या सोशल नेटवर्कने प्रभावित असतात. म्हणजे माझ्या सिनिकल दुनियेत तर सारं
काही ‘मित्रोक्रसी’ वरच चालतं. नाटक बघायला कोण येतं ह्यातही अशा सोशल नेटवर्कचा भाग
असतो. जनरली मी ज्या अमुक महापुरुष नाट्यगृहात नाटक बघतो तिथे व्यावसायिक नाटकांना
जो क्राउड असतो त्यात अर्धे लोक बिन नातेवाईक लग्नांना जावं तसे दिसणारे असतात आणि
बाकीचे मॉलमधले मध्यमवर्गीय दिसतात तसे असतात. ते नाटकातल्या प्रसंगांना काही फार
दाद वगैरे देत नाहीत, पण खोचक उपजातीय/भाषिक/भंपक शहरी आयडेंटिटी जोक्सना मनमुराद
हसतात. आठवड्याचे पाच-सहा दिवस उपजीविकेचे कुरण चर-चर चरल्यावर तोंड पुसायला
टिश्यू पेपर घ्यावा तसे लोक शेवटच्या दिवसाला काही करतात. त्यातला एक हुच्च
टिश्यू-पेपर म्हणजे व्यावसायिक नाटके बघणे.
पण आठवड्याचे सारेच दिवस वीकेंड नसल्याने काही
वेळेला ‘हंडाभर चांदण्या’ सारखा प्रकार येतो. मेन स्ट्रीम तिकिटांच्या १/३, १/२
दर. त्यात शहरात अनेक नाटकग्रुप, आयोजकांचे तगडे सोशल नेटवर्क. त्यामुळे नाटकाला
दोन गट येतात, एक आपण अभिनय करतो, नाटकवाले आहोत ह्या कैफातील तरुण गट, आणि आपलं
कोणीतरी आहे ह्या नाटकात म्हणून आलेले कबिले, ज्यांची वयाची रेंज १-८० वर्षे. काही
नामचीन लोक आणि त्यांचे ऐकायला आतुर काही त्यांच्या आजूबाजूला. १०० रुपये तिकिटाचे
नाटक असल्याने ४० रुपयाला २ समोसे विकणारा मात्र बंद.
अर्ध्याहून अधिक प्रेक्षक हे नाटकाच्या
मध्यात तुटल्यासारखे झालेले, वरकरणी विनोद, पण आतून सिनिकल, वेदनादायी कमेंट
करणाऱ्या संवादांना खळखळून हसणारे लोक.
अर्थात मला आजूबाजूला कोण नाटक बघतायेत हे
फार वेळ जाणवलं नाहीच. समोरचं नाटक मला खेचून गेलं.
अर्थात प्रेक्षकांचं तुटणं हे काही अमुक
ठिकाणीच होतं असं नाही. पाच-एक वर्षापूर्वी मुंबईतल्या एका हुच्च ठिकाणी नसरुद्दिन
शहाचे ‘वेटिंग फोर गोदो’ बघताना पब्लिक असंच गंडलं होतं. त्यात ‘नसरुद्दिन शाह है यार’
असं म्हणून आपण आणि सोबत आपण इम्प्रेस करू इच्छित असलेले पार्टनर घेऊन आलेले लोक
तर ‘सहन होत नाही आणि सांगताही येत नाही’ मध्ये गेलेले. आपण खर्च करीत असलेल्या
एक-एक रुपयाबद्दल विचार करणारा आणि तेव्हा महिना १.५ लाख रुपये कमावणारा माझा एक
मित्र, ज्या आमच्या मित्राने हा बेत मुळात केलेला, त्याला म्हटला, ‘this is last time I am watching
something like this.’ इंग्लिश
कविता लिहिणारा एक मित्र म्हटलेला, ‘I am trying to figure out what has happened’.
--
डाऊनलोड करून पाहणं हा माझा सिनेमा पाहायचा
फेवरीट मार्ग आहे कारण गरिबी. पण नाटकाला काय असं करू शकत नाही. पण मुंबईत इकडे-तिकडे
जाऊन नाटकं बघणं झेपत नाही. त्यामुळे केव्हातरी आपल्या गावात काही वेगळं आलं कि
आपण एवढा ताव मारतो.
 |
| मास्तर आणि संभा - नाटकातील एक प्रसंग प्रतिमा: https://www.pahawemanache.com/review/handabhar-chandanya-marathi-experimental-drama-review |
‘हंडाभर चांदण्या’ बघितलं नसेल आणि बघायची संधी
आली तर ‘हंडाभर चांदण्या’ बघणं चुकवू नका असा खास बोधप्रद अभिप्राय मी सुंदर-छान आयोजक
आणि त्यापरत्वे माझा स्वार्थ आणि फार नाव व्हायची संभाव्यता दिसत नसतानाही कसके
काम करणारे मास्तर, संभा आणि बाकीचे कलाकार ह्यांना आठवून देतो.
