म्हणून बरेच जण अशा अर्थाच्या भानगडीत पडत नसावेत. आणि मला वाटलं ते लिहिलं असं अंग झटकूनही टाकता येत नाही. माझ्यापुरतं असेल तर मुळात माझ्याबाहेर कागदावर का उतरवलं? स्वतःच्या आत उमटलेले शब्द स्वतःच्या आतल्या अंधारात दिसत नाहीत म्हणून इतरांच्या असण्याचा उजेड वापरायचा आणि वर म्हणायचा कि हे माझ्यापुरतं! मला नाही जमत. आणि बाकी बर्याच जणांना जमत नसावं. मी हे का करतो आहे हा प्रश्न पडताना मी त्या देहापुरता मर्यादित नाही उरत. तो आपल्या साऱ्यांमध्ये असणाऱ्या आदिम सारखेपणाला असणारा सामूहिक प्रश्न असतो. मी का आहे, तो का आहे आणि आपण सगळे का आहोत? वयाने विस्तारत जाते जाणीव. आणि तितकीच ती जाणीव व्यक्त करण्याची, त्या जाणिवेशी जुळणारा, तिला अजून फुलवणारा आणि ह्या जाणीवेच्या मुळांचा शोध आनंदी करण्यापुरता तरी अर्थ मिळण्याची अस्वस्थताही. आपण आपल्या एकट्यातच काय काय शोधणार? म्हणून मग मी पाहतो, माझ्यासारखे अनेक जे जगाच्या कानाकोपर्यात, सतत नाही पण काही अस्वस्थ, बैचेन क्षणांपुरता तरी हा उद्योग करतात. त्यात मिळणारं चित्र स्वतःच्या कुवतीत चितारतात, त्यात स्वतःच्या भवतालचे, संस्कार आणि जगणाच्या काढलेल्या अर्काचे रंग भारतात आणि ठेवतात. माझ्या काही अनुत्तरीत प्रश्नांना तिथे आपसूक उत्तरे असतात, काही वेळा अनुभवाच्या गठ्ठ्याला पहायला वेगळा कोन मिळतो, काही वेळा आजवर मिळालं असं मानलेलं उत्तर तोकडं आहे इतकं खोल प्रश्नचिन्ह आणि काहीवेळा स्वतःला छिन्नी मरत बसलेला अजून कोणी न बोलता धीर द्यायला.
आठवणींचा डोह म्हणून एवढा प्रसिद्ध आहे. त्यात ना हवं तसं, हवं तितका डुंबता येतं. वाटलं तर शांतपणे घाटावर बसून राहून संदर्भांचे दगड फेकून येणारे तरंग पाहता येतात, कधी एखाद्या परिचित जागी पाय सोडून बसता येतं पाण्यात आणि ते पाणी तळपायाला हळवासा स्पर्श करत रहात, तेवढा आणि तेवढ्यापुरताच. किंवा कधी पार सूर मारता येतो डोहात, अगदी तळाला स्पर्श करणारा, मग त्या नितळ निळाईचे सारे कोपरे चाचपायचे. किंवा कधी त्या डोहावर नव्या अनुभवांची रिमझिम पहायची, त्यातला एखादं थेंब तळाशी पडलेल्या मिटल्या शिंपल्यात जाणार आणि मग एक नवा अर्थ उलगडणार. हे सगळंही अगदीच नको वाटलं तर आपल्याच एकटेपणाची सोबत धरून निरव रात्री बसून रहायचं डोहाच्या स्तब्धतेवर प्रतिबिंबित आकाशाला पहात.
John Steinbeck चं कॅनेरी रोज वाचलं. मला हा लेखक आवडतो. म्हणजे तो जिथे राहतो तिथे रूजल्यासारखा वाटतो. आणि असं रूजूनही काही फार मोठा डामडौल नाही शब्दांचा. आणि रुजलाय म्हणून काही पाहणं सोडून देऊन आपल्याच गुडघ्यात जीव दुमडून, त्यात दिसतंय त्याच्यासाठीच लिहित बसलाय असही नाही. साधी असतात त्याची माणसा, सुख जगू पाहणारी आणि नाही मिळालं तरी आपल्या परीने तिथवर जाऊ पाहणारी. तो त्यांच्यावरच एक खुळेपणा पांघरतो आणि त्या गबाळ चादरीला आतून कुठे कुठे शहाणपणाचा रेशमी तुकडा लावून देतो, निष्पाप आणि म्हणून चटकन मळणारा. सुरेश भटांच्या ओळी आहेत ना
;साधीसुधी हि माणसे माझी कवित्वाची धनी' तसं त्याच्या शब्दांत ह्या अनेकात अनेक मिसळून गेलेल्या, त्यांच्या मर्यादित परिघापलीकडे काहीही अस्तित्व नसलेल्या माणसांच्या गोष्टी डोळ्यांचा कडा ओलावणारा काहीतरी घेऊन येतात.
'Cannery Row' च्या सुरुवातीला तो म्हणतो; 'How can the poem and the sink and the granting noise-the quality of light, the tone, the habit and the dream- be set down alive? When you collect marine animals there are certain flat worms so delicate that they are almost impossible to capture the whole, for they break and tatter under the touch. You must let them ooze and crawl of their own will onto a knife blade and then lift them gently into your bottle of sea water. And perhaps that might be the way to write this book- to open the page and let the stories crawl in by themselves.
Cannery Row मध्ये चक्क एका संस्कृत कवितेचा अनुवाद आहे. आणि तोही Cannery Rowच्या शब्दांशी सख्खं नातं असलेला.
Cannery Row संपताना एक कविता आहे, मुग्ध आणि हळवे काही हळूच छेडणारी,
Even now,
I know that I have savored the hot taste of life
Lifting green cups and gold at the great feast
Just for a small and a forgotten time
I have had full in my eyes from off my girl
The whitest poring of eternal light-
तर अशा लिहिणार्याने उघडून ठेवलेल्या कोर्या पानावर अलगद आलेल्या ह्या गोष्टी. त्या येतात, त्यांचं एक साधसं जग विणतात आणि एका वळणावर आपल्याला सोडून जातात. मग मागे वळून पाहिलं कि त्यांच्या सोबत गेलेल्या तेवढ्या क्षणाचा एक मंद फुलोरा तेवढा आपली सोबत करत असतो.
