व्हॅनिटी बाग

       काही ना काही कारणांनी मी जास्तीत जास्त इंडियन इंग्लिश (भारतीय लेखकांची इंग्लिश पुस्तके असं जर थोडं वैचारिक साउंड करायचं असेल तर) पुस्तकं वाचतो. त्यात बरं-वाईट पण भरपूर लिहिलं जातं. ह्या भरपूर लिखाणात काही ना काही थीमचे भोवरे असतात. म्हणजे मोठी शहरं, त्यातले श्रीमंत आणि झोपडपट्टीवासी गरीब आणि अॅस्पायरिंग अधले-मधले, हिशोबी क्रूरता आणि नपुंसक संवेदनशीलता, आई-बाप किंवा इंटरजनरेशनल नात्यांचे तणाव, मध्येच लिबरल सेक्युलर होऊन पहायला बघितलेले दंगे किंवा राजकीय चळवळी. मध्ये केव्हातरी रुरल काहीतरी. आणि ह्या सगळ्यात जोरकस एक्स्पेस होणाऱ्या स्त्री-पुरुष रिलेशनशिप. अनेकदा ही पुस्तकं वाचतांना एकच माणूस आपल्या कानात निरुपण करतोय असं वाटण्यासारखी अवस्था, एकाच आवाजाचा सूर. फार थोडी पुस्तकं हा ढाचा फोडून वेगळं स्टोरी-टेलिंग करतात. ‘व्हॅनिटी बाग’ त्यातलं एक.

       कदाचित ‘व्हॅनिटी बाग’ वेगळं वाटतं ह्याचं कारण अशा प्रकारच्या गोष्टी वाचायचा आपला आजवरचा एक जो साचा आहे, त्याला मोडून-ताडून गोष्ट सांगितली जाते. म्हणजे हिंदू-मुस्लीम संबंधांच्या गोष्टी जेव्हा जेव्हा आपण वाचतो तेव्हा दोन पार्टी क्लिअर असतात, एक भडक, राजकीय, हिंसेला तयार आणि एक समजदार, पसायदान पार्टी. आजवर बौद्धिक वर्तुळाची मक्तेदारी एका ठराविक प्रकारे कललेल्या लोकांकडे असल्याने वर उल्लेखलेल्या दोन पार्टीमध्ये कोण हिंदू आणि कोण मुस्लीम हेही ठरलेलं असायचं (भले ते अशी पुस्तके न वाचणाऱ्या लोकांच्या वर्तणुकीच्या पद्धतीहून कितीही भिन्न असो). ‘व्हॅनिटी बाग’ बिनधास्त गोष्ट सांगते. त्यात दोन्ही पार्टी मार खातात पण आणि मार देतात पण. त्यातला स्टोरी-टेलर त्याच्या सिनिकल आणि कोरड्या वाटणाऱ्या नजरेने आपली गोष्ट सांगतो. २०० पानांचही हे पुस्तक नाही. सुरुवातीला आपण काही बनी-बनायी आत्मकथापर दास्तान वाचतोय की काय असं वाटणारी गोष्ट निवांत करवट बदलते. आणि जेव्हा और थोडा चलता था असं वाटतं तेव्हा अचूक संपते.