Robinhood

हा माझा चित्रपट परीक्षण करण्याचा प्रयत्न नाही. हे काम आणि समीक्षण अनेक जण across the web अत्यंत कौशल्याने करत आहेत. चित्रपट पाहताना सर्वात आधी मी स्वतालाच त्या चित्रपटातल्या एखाद्या भूमिकेत, बर्याचदा मध्यवर्ती भूमिकेत पाहतो. मग स्वतःच्या अजून टिकून राहिलेल्या सवयीवर हसायला येतं. मग विचार येतो कि आपण हा चित्रपट का बघतोय. आणि चित्रपट पाहिल्यावर डोक्यात घोळत राहत कि काय बरं होतं ह्या चित्रपटात ज्यासाठी काही तास आणि केलेच असले तर पैसे खर्च केले. Robinhood पाहायला जाताना Ruseel Crow आणि Ridley Scott चा चित्रपट पाहायला जातो आहोत हे डोक्यात होतं. आता 'अशा ' धर्तीतले चत्रपट म्हणजे एखादं खलनायकी पात्र, अन्याय आणि अत्याचार ह्याखाली पिचली जाणारी जनता, हार समोर असताना काही एक प्रेरणा आणि उदात्त ध्येय घेऊन लढणारा नायक आणि त्याला साथ देणारी आणि अर्थात सुंदर अशी एक स्त्री एवढ्या गोष्टी असणारच आहेत हा भाग येतोच. बर्याचदा 'असे' चित्रपट पाहायला जाण, जे खरतर उगाच रम्य भूतकाळात स्वतःला बुचकळून काढण्यासारखं आहे, हे स्वतःला steroid देण्यासाठी असतं. आता असं हातघाईवर मी लढणार आहे का, चांगलेपण्याच्या टोकाला जाण्यासाठी जी अत्यंत वाईट माणसे लागतात ती असणारेत का माझ्याभोवती आणि last but not at all least, ती कुठे आहे जिला समजणारे मी हे चित्रपट का पाहतोय.... पण मी आपलं जातो, आयुष्य अगदी वाकवायला आणत असतानाही ताठ कण्याने लढणारी आणि बाणेदार संवाद फेकत मारणारी पात्रे पाहतो. थोडाकाळ माझ्या रक्ताला आणि मेंदूला उकळी येते, एखाद्या मित्राला झणझणीत sms लिहिलं जातो आणि मग परत एकदा मलूल पडलेल्या वास्तवाशी जुळवायला सुरुवात होते. तर Robinhood ह्याला अवपद नाही. आता थोडी 'अशा' धर्तीतल्या मला माहिती असलेल्या चित्रपटांची यादी देतो- ३००, Gladiator, King Arthur, The Last Samurai, Troy आणि हा Robinhood. हि 6 चित्रपटांची नवे म्हणजे यादी होत नाही हे जाणकार वाचकास कळेलच, पण यादी अजून वाढवता येण्याइतपात प्रस्तुत लेखक चलाख आहेच.
पण तरीही हे चित्रपट अपील करतात. आणि हेच का, inspirational ह्या प्रकारात मोडणारे चित्रपट पाहीले तर दरवर्षी प्रसिद्द्धी मिळवणाऱ्या चित्रपटात, म्हणजे 'अरे हा पाहिलास का असं सांगून जे एकमेकांना सांगितले जातात ते चित्रपट, inspirational चित्रपट भरपूर असतात. माझा प्रश्न सरळ सोपा आहे. लोक हे चित्रपट का पाहतात?सोपं उत्तर तर आहे कि Inspiration मिळावी म्हणून. पण मग मी विचारेन त्यांना अशी कंची डोंबलाची inspiration मिळते? मुळात आपल्याला गोष्टी ऐकायला आवडतातच आणि ज्या गोष्टी आवडतात त्यात चवीला म्हणून तरी का होईना एखादा तुकडा अविश्वसनीय असावा लागतो. मी दररोज काय करतो हे मी गोष्ट म्हणून सांगू लागलो तर मुळात ती गोष्टच नव्हे. (अर्थात 'नवकथा' किंवा 'अतिनवकथा' किंवा गेला बाजार 'न-कथा' या प्रकारात तिला समीक्षक मिळूनच जातील हि बाब अलाहिदा.) पण समजा मी एखाद दिवशी जीवनास आत्यंतिक कंटाळून रस्त्याने जात असताना कशी एक गहिरे डोळे असलेली तरुणी किंवा तेजपुंज असा व्यक्ती मला भेटला आणि त्याने माझ्या तसूभर दुखाचे कण उडवून लावून माझ्या आयुष्याला एक नवी दिशा दिली हे मी, त्या दुखांच्या उत्पत्ती कथेसह सांगितले, तर मोठीच मजेदार कहाणी बनेल.
Larger than Life नायक हि माझ्या मते तुमच्या आमच्या प्रत्येकाच्या मनात असणारी प्रतिमा असते. पूर्णांशाने नाही, पण जमेल तशी आपल्या आजूबाजूच्या लोकांत आपल्याला ती दिसत असते. आता आपण कदाचित हे गृहीतच धरतो कि प्रत्येकाचे पाय, किंवा एखाद बोट तरी मातीचं असणारच. आणि अशा एखाद्या व्यक्तीची, तिच्या जीवनाच्या अ-सार्वजनिक बाजूची माहितीही वेगाने पसरत असल्याने असे Larger than Life नायक आज कमी दिसत असावेत. किंवा असा कोणी दिसू लागलं कि लगेच त्यावर प्रश्नाचीन्हांकित बोट उगारणारे आज बरेच झाले असावेत. कदाचित समाजाने काय करावं हे सांगणार्याची गरज आज कमी कमी होत जात आहे. 'दिनांचा कैवारी' असा कोणी बनू लागलं कि लगेच हा कैवार किंवा निरलस सामाजिक भाव नसून डावपेच आहे, ह्यात काही एक अंतस्थ हेतू नक्कीच असणार असा आज नक्कीच वाटतं. शहरीकरणाच्या प्रक्रियेची एक खासियत अशी आहे कि नफा-तोट्याच्या गणितात न बसणारे व्यवहार ती मोडकळीत काढते किंवा त्यांना अशा पद्धतीने बदलवते कि ते 'market capture' च्या गणितात महत्वाचे ठरू लागतात आणि त्यांचं निखळ आशय गढूळ होत जातो. दुसरी एक बाजू अशी आहे कि, जी काही अर्धवट शिजलेली राजकीय प्रक्रिया देशाने स्वीकारली आहे ती पाहता, समाज ढवळून काढणारे, समाजाला 'हे किंवा ते' असा निर्णय करायला लावणारे प्रश्न आज कमी निर्माण होत आहेत. कदाचित स्वताचे आयुष्य स्वतःच्या पद्धतीने घडवायची संधी शिक्षणातून मिळू शकत असल्याने अशा एखाद्या राजकीय किंवा सामाजिक विचारधारेला आणि तिचं नेतृत्वाला मानण्याची अपरिहार्यताही नष्ट झाली आहे. 'पिचली जाणारी जनता' हा शब्दप्रयोग किमान शहरांतून तरी हद्दपार झालं आहे. अगदी शहरात झोपडपट्टीत राहणारे गरीबही स्वताची 'Nuisance Value' ठेवून आहेत आणि 'Trickle Down' चा परिणाम म्हणून जगत रहाता येईल इतपतकमवायच्या अनेक संधी उपलब्ध होत आहेत. समाजाला नेतृत्व हे कसोटीच्या प्रसंगात हवे असते. जागतिक सपाटीकरणाने कुठल्याही जोडल्या गेलेल्या देशात येणाऱ्या कसोटीच्या प्रसंगांची खोली आणि तीव्रता मंदावली आहे. जिथे लोकसमूह अशा आणीबाणीच्या प्रसंगातून जात आहेत, तिथेही बहुपर्यायी नेतृत्व आहे. पण 'एकच एक व्यक्ती आणि त्यापाठी उभे असलेले लक्षावधी लोक' हि आता दुर्मिळ गोष्ट होत चालली आहे. ideologies चा पगडा संपला आहे अशी बाब नाही, पण कुठल्याही अस्मितेचा नारा आज जगाला दोन भागात विभागू शकणार नाही. एक मोठा समूह असा निर्माण होत आहे ज्याला अशा अस्मितांमध्ये स्वताची ओळख गवसत नाही. स्वतःचा माणूस म्हणून असणं विचार करणारा माणूस जास्त सहजपणे स्वीकारू लागला आहे.
एक गमतीशीर भाग, जो माझ्या मित्राने मला दर्शवला होतं, कि Larger than Life नायक असलेल्या चित्रपटात सुद्धा कायम माणसाच्या स्वातंत्र्याची हाळी दिलेली असते. आणि अनेकांच्या आयुष्याला मातीमोल करू पाहणाऱ्या व्यवस्थेविरुद्ध नायक उभा ठाकलेला असतो.
माहितीचे वेगवान प्रवाह हे आजच्या काळाचा वैशिष्ट्य आहे. माहितीच्या ह्या वेगवान प्रवाहात आयुष्य जगण्याच्या नवीन संधी निर्माण झाल्या कि त्यांची माहिती संधींचा तुडवडा असलेल्या भागात पोचते किंवा पोचवली जाते. नेतृत्वाची किंवा विचारधारांची गरज माणसाला तोवर असते जोवर त्याच्या भवतालावर त्याचे नियंत्रण नसते आणि हा भवताल बदलायाचेही स्वातंत्र्य त्याला नसते. हा भवताल सोडून दुसरीकडे जाण्याचे स्वातंत्र्य मिळत असेल तर नेतृत्व आणि विचारधारांची गरज कमी होते आणि मी स्वतः विचार करून माझे आयुष्य बदलू शकतो हा विश्वास अनेकांच्या मनात वाढत जातो.
तरीही समाधानाची तहान न शमलेलीच रहात असावी. किंवा सोप्या आयुष्याचा कंटाळा काही जणांना मुळातच येत असावा. शहाणपण वाढत गेला तरी सगळ्याच कोड्यांची उत्तरं त्याला सुटत नाहीत. आणि, शरीर-मनाच्या मर्यादा उल्लंघून जगण्याची असोशी तर जुनीच आहे. म्हणून मग भव्य-दिव्य संकटे आणि त्यातूनही तारून नेणारी माणसे गोष्टींमध्ये जन्म घेतात. आपण जे आहोत ते उलगडत नाही म्हणून तर माणूस आपण जे नाही त्यात रमत असतो का?