बघ्या
ट्रेन मधून प्रवास करत होता. त्याच्या सोबत त्याची ९२ वर्षाची, न मेलेली आणि अजून
हे हवं, ते हवं असं म्हणणारी, स्मरणशक्ती शाबूत असलेली आजी होती. त्याने अगोदर
रिझर्व्हेशन केल्याने सुखावह वाटत बघ्या आपल्या वरच्या बर्थवर सिकुडत होता. त्याची
आजी सर्वात खालच्या बर्थवर स्वेटर, कानटोपी, शाल असे थंडीचे जामनिमे चढवत होती.
तेवढ्यात भांडणाचे आवाज यायला लागली.
ट्रेनमध्ये भांडणाचे आवाज येतातच. मालकी
हक्क दाखवणे आणि त्यासाठी झगडणे हे मानवाचे मूलभूत कर्तव्य आहे. ट्रेनमध्ये गर्दी
असल्याने या मूलभूत हक्काच्या बजावणीचा सुनहरा मोका येतो. त्यातून जमलेच तर थोडे
शारीरिक शिक्षणाचे प्रकारही पहावयास मिळतात. बघ्या नावाला जागून, बर्थवरून उतरून भांडण
बघण्यास पोचला.
एक धष्टपुष्ट मनुष्य, त्यासोबत धष्टपुष्टता आणि
जाडेपणा ह्यांच्या सीमेवरचा एक, हात फाकवून बलिष्ठ उभा असलेला एक तरुण आणि एक
तरुणी हे डब्याच्या दारात बसलेल्या एका कुटुंबाला हुसकावून लावत होते. हुसकावून
लावण्याचे मुद्दे म्हणजे, बिना तिकीट येणे, तेही रिझर्व्हेशन डब्यात येणे, वर तिथे
अंघोळ न करता येणे आणि त्याने प्रचंड दुर्गंधी निर्माण करणे, त्यासोबत विडी-गांजा
ह्यांचे सेवन आणि सर्वात महत्वाची चूक म्हणजे ह्या सर्व बाबी असताना हे कुटुंब
हुसकावून लावण्याची क्षमता आणि रिझर्व्हेशन केल्याने आलेला अधिकार असलेल्या ह्या
तिघांजवळ कुठेतरी आले.
हुसकावून लावण्यात येणाऱ्या कुटुंबातील
पुरुषांना काही उमगत नव्हते. त्यात एक पुरुष एक संपूर्ण आणि बाकी थोटका पाय असलेला
होता. तो तर निव्वळ लोळत होता. अजून एक पोरसवदा बाई एका मुलाला पकडून बसली होती.
आणि उरलेली एक बाई भांडत होती.
त्या बाईच्या मते आम्ही तुम्हाला काही त्रास
तर देत नाहीये, तुमच्या जागेवर तर येऊन बसत नाहीये. मग तुम्ही आम्हाला कशाला त्रास
देताय.
ह्यावर हुसकावून लावणारे परत वास, गांजा, बिना
तिकीट,
परत ती बाई, आम्ही त्रास तर देत नाही..
मग हुसकावणारे, आता निघता का नाही असे
निर्वाणीला येवून, त्यांच्यातला मूळ धष्टपुष्ट पुरुष त्या थोटक्या माणसाची काठी
खेचू लागला. तशी भांडणारी बाई अजून हिरीरीला आली.
तोवर बघ्या सोबत अजून काही लोक हे सारे
भांडण बघत होते. बघ्या नुसते बघत नव्हता, तर तो नेहमीप्रमाणे रीकामचोट तात्विक
खाजवाखाजवी करत होता, स्वतःशीच. तेवढ्यात बघणाऱ्यांमधला एक जण त्या भांडणात पडला
आणि धष्टपुष्ट पुरुषाला थांबवून राहिला. ह्या नव्या कृतीचा फायदा घेऊन बघ्या
पुढच्या डब्यात गेला, अजून पुढच्या डब्यात गेला आणि तिथे असलेल्या रेल्वे पोलिसाला
त्याने वरील भांडणाची बघिकत सांगितली. त्यासरशी रेल्वे पोलीस, कमालीच्या कार्य
तत्परतेने त्याच्या सोबत आला.
बघ्या आणि रेल्वे पोलीस मूळ ठिकाणी पोचले
तेव्हा धष्टपुष्ट आणि त्याचे साथी, भांडणारी बाई आणि मध्ये पडलेला माणूस ह्यांनी
आपापली पोझिशन मेंटेन ठेवली होती. पोलीस येत क्षणी धष्टपुष्ट माणसाला आगळा हुरूप
आला. त्याने लगेच आपण कोण आहोत हे दर्शवले, तसेच सोबतचे आपले साथी हेही सद्रक्षणाय
काम करतात हेही स्पष्ट केले. एवढी मोरल अॅथॉरिटी पाहून रेल्वे पोलिसानेच त्या
कुटुंबाला हाकलायला सुरुवात केली. भांडणाऱ्या बाईने हा बदललेला बॅलन्स पहिला, मध्ये
पडलेला माणूस गप्प झाला, धष्टपुष्ट माणसाने परत काठीला हिसका द्यायला सुरुवात
केली. भांडणाऱ्या बाईने त्या सगळ्यांना डोळ्यानेच उठायची खूण केली. आणि मग सावकाश
आपली बोचकी, पोरे सावरीत ते कुटुंब डब्याच्या एका टोकाकडून दुसऱ्या टोकाला गेले.
पोलीस धष्टपुष्ट माणसाशी बोलत तिथेच बसला, धष्टपुष्ट माणूस आणि त्याचे साथी
ह्यांच्यासोबत असलेल्या बायका तमाम कौतुकाने त्यांच्याकडे पाहू लागल्या. बघणारे
परतले. एव्हाना थंडीशी मुकाबला करायला जय्यत तयार आजीनेही आपला नातू कुठे गेला
ह्याची चौकशी सुरू केली होती. बघ्या परतला.
मग बघ्या नेहमीप्रमाणे पश्चात उंगली करू
लागला. म्हणजे जे घडलं ते चूक का बरोबर हे त्याला उमगेना. पण आता तो ह्या रिडल्सना
सरावला आहे. त्याने हे नीट ठरवलं कि जे घडलं त्यातली दांडगाई चूक होती. आणि मग एकदम
आपल्या गांडू असण्याचा भपकारा त्याला आला. दांडगाई घडली आणि आपण ती पहात राहिलो.
आपण एकदाही त्या धष्टपुष्ट माणसाचा हात अडवला नाही. आपण त्याला एकदाही तो जे करतोय
ते चूक करतोय असं मध्ये पडून सांगितलं नाही. कारण त्याने जर आपल्याला मारलं,
आपल्याला एखाद्या कायदेशीर बखेड्यात अडकवलं तर काय ह्या भीतीने. आपण उगा कनवाळू आव
आणून जे घडलं ते पहात राहिलो, बाकी चुकचुकले.
आपल्याकडे स्मार्ट फोन असायला हवा होता, मग
आपण हा व्हिडियो व्हायरल केला असता असं मलम बघ्या लावू लागला. आणि मग तर्काच्या
पारंब्या पकडून टारझन सारखा उड्या मारत बघ्या स्मार्ट फोन कसा घ्यावा ह्याचाच
विचार करू लागला. तोपर्यंत धष्टपुष्ट आणि त्याचे साथी चादरी ओढून झोपले, त्याची
आजी शालीत गुरफटली. बघ्या परत उतरून डब्याच्या दुसऱ्या टोकाला गेला तोपर्यंत ते
कुटुंबही निवांत पथाऱ्या पसरून झोपलेलं. बघ्या बर्थवर आला, आपले सामानसुमान चाचपून
राहिला आणि मग निवांत स्वतःला तात्विक उंगली करू लागला.
पहिले बघ्याने आपले संवेदनशिलतेचे साधा लूक
दिलेले महागडे कपडे उतरवले, त्यासरशी गांडू असण्याचा बोचरा वारा त्याला झोंबायला
लागला. त्याला इथे संवेदनशील कपड्यांचा खरा फायदा जाणवला. त्याने ते कपडे
उलटे-पालटे करून पहिले. कुठे सामजिक जाणिवेचे अस्तर लावलेले, कुठे वैयक्तिक
संघर्षाची टीप मारलेली, मूळ कपडा फुकट्या रिकाम्या वेळेचा, त्याला जमेल तसा लिबरल,
ह्युमॅनिटेरियन रंग मारलेला, वर एक जाकीट, विदेशी पुस्तकांच्या वाचनाचं.
आता दात वाजतील एवढा गांडू असण्याचा वारा झोंबून
राहिला. आपल्या इंटेलेक्चुअल चड्डीला घट्ट पकडून बघ्याने एखाद्या गर्भावस्थेत
असलेल्या अर्भकासारखी पोझिशन केली.
तेवढ्यात कुठूनतरी आशावादाची उबदार शाल
त्याच्यावर उडत उडत येवून पडली, आणि केव्हातरी आपण असे गांडू राहणार नाही अशी फिकट
स्वप्ने पहात बघ्या झोपी गेला.
---
बघ्या आपल्या वेळ घालवणे ह्या मूलभूत कामांत
गर्क होता, म्हणजे तेव्हा तो त्याला आवडलेला एक चित्रपट परत दुसऱ्यांदा बघत होता.
तो बघून झाल्यावर बाहेर पडताना त्याच्यासोबत साक्षात्कार घडला.
एक सहा-सात वर्षाचा मुलगा बाबाला म्हटला कि
बाबा, पिक्चर मध्ये मजा येईल म्हटलेला तू, कुठे आली मजा. मुलाची आई आपल्या आपल्यात
हसली. आपल्या सोबत असलेल्याला दिग्दर्शकाने जन गण मन चा सीन कसा परफेक्ट घेतला आहे
असं समजावणारा बाबा उगा पाडून हसला. बघ्याने पार्किंगमधून आपली बाईक काढली आणि तो
झोपायच्या जागी पोचला.
आता जसं बहुतेकांचं आहे तसं बघ्या जिथे
झोपतो तिथे त्याचे आई-बापही झोपतात. बघ्या तिथे खानावळीसारखं जेवतो, जमेल तिथे
परतफेड करतो, आणि बहुतेकदा आपल्या तद्दन तात्विक चोदू विवंचना लपवत राहतो.
तो जेवताना आई त्याला पिक्चर बद्दल विचारते.
बघ्या सांगतो तेव्हा आई म्हणते, आमच्या गावातही असायचे ते लोक आणि काय वास यायचा
त्यांना, जाम दूर पळायचो आम्ही.
मघाच्या साक्षात्काराची किक उतरावी एवढा डोस
बघ्याला होतो. तो परत सरावी बनेल रीस्पोंस देतो आणि फुफ्फुसात टार भरण्यास निघतो.
बघ्या पाहतो तो त्याला अनेक चेहरे खिडकीत
उभे दिसतात. त्यातल्या एका चेहऱ्याजवळ तो जातो. तेव्हा तो चेहरा त्याला म्हणतो कि
मला पण असं नव्हतं रे व्हायचं, पण काय करू, आई-बाबांना आवडलं नसतं, दुसरा चेहरा
म्हणतो त्यांची जबाबदारी होती माझ्यावर, तिसरा म्हणतो, संस्कृती आहे आपली, चौथा
म्हणतो, शेवटी त्यांना कोण आहे आपल्याशिवाय. पाचवा चेहरा तर त्या मागच्या मजा न
आलेल्या मुलाच्या बापाचा असतो. एक एक करून चेहरे मागे जातात, मुखवटे होतात, आणि
सिरीयल बघू लागतात, सजातीय, सक्लासीय, सनोकरीय विवाहांच्या वेबसाईट बघू लागतात,
फेसबुक करू लागतात, आणि काही सेक्स वगैरे करून झोपी जातात. बघ्याही परत येतो आणि
घालून ठेवलेल्या अंथरुणात पडतो. परत तात्विक उंगली जागी होते. बघ्याला झोपू देत
नाही. बघ्या ‘द डॉक्टर अँड द सेंट’ वाचू लागतो. ऐतिहासिक संदर्भांच्या खुंटीवर
कधीच्या टांगून ठेवलेल्या सोशल रिव्होल्युशनच्या तुतारीकडे पहात बघ्याला निखळ
वैयक्तिक झोप लागते.
----
बघ्या एका मित्राकडे आहे. मित्र ‘सत्यमेव
जयते’ बघतो आहे. बघ्याला अमीर खान बघवत नाही. बघ्याला ‘रंग दे बसंती’ मधला डीज्जे जाम
आवडतो, गेट के इस पार आणि उस पार मध्ये पूर्ण बदलून जाणारा डीज्जे.
एक वकील म्हणते, कि आठवीची परीक्षेला गैरहजर
राहिलो तर परत देऊ देत नाहीत, मग न्याय नावाच्या गोष्टीच्या बाबतीत घरी सत्यनारायण
आहे, कुत्रा आजारी आहे असं सांगून वकील टाळाटाळ करू शकतात हे कसं. ती म्हणते कि
ह्या दिरंगाईमुळे न्याय व्यवस्थेचा दरवाजा ठोकणाऱ्या महिलांत एक आग धगधगते आहे. कि
ह्या न्यायावर विसम्बण्यापेक्षा आपणच काहीतरी करून टाकावे. त्या वकील बाईच्या
शांतपणे सांगितलेल्या शब्दांनी बघ्याचा तात्विक निष्क्रिय बेस डूचमळतो. परत अमीर
खान चे जाणीवपूर्वक उच्छ्वास आणि हरकती चालू झाल्यावर तो त्या डूचमळल्या बेसकडे
बघतो.
बघ्याच एक मित्र मागे म्हटला होता कि
बलात्काराच्या केसमध्ये आरोपीला कठोर, झटपट शिक्षा व्हावी असं मागणारे लोक
आदिवासींच्यासाठी अशीच न्यायालये चालवणाऱ्या नक्षलवाद्यांना का पाठींबा देत नाहीत.
अर्थात त्याच्या ह्या फेसबुक स्टेटसवर बरीच धूळ, बरीच गरमी आणि किंचितसा प्रकाश
निर्माण करणारी चर्चा झाली.
एक बाई सांगते कि तेरा वर्षे झाली घटनेला,
पण आरोपी फरार म्हणून न्याय नाही.
एक बाई सांगते, कि दरवेळी विचारतात, घटनेचे
तपशील, सविस्तर वर्णन कर
वकील बाई म्हणते कि कुठल्याही सभ्य समाजात
अशी अपेक्षा असेल कि ज्या महिलेबरोबर असं काही घडलं ती ते विसरेल, परत मोकळी जगू
लागेल. पण इथे आपण तिला सांगतो कि लक्षात ठेव बाई, मुली, तुला हे वारंवार बोलायचं
आहे, तेव्हा एक क तपशील लक्षात ठेव. हा ह्या बायकांचा प्रश्न नाही, पण कोणत्या
प्रकारचा समाज आहोत त्याचा प्रश्न आहे.
तेव्हा बघ्याच मित्र व्हॉटसॅप करत असतो, तिथे
तो एका स्त्रीच्या पार्श्वभागाचा बहुचर्चित फोटो पहात असतो, त्याखाली कमेंटची रीघ
असते. मग मित्र परत सत्यमेव जयते’ पाहू लागतो.
पुढे अजूनही पुस्तके, सिनेमे, चर्चा आणि शब्द
ह्यांनी धक्का बसण्याचे पंगुत्व राहिलेल्या किंवा तसे दाखवू इच्छिणाऱ्या लोकांसोबत
बघ्या चर्चा करू लागतो.
एक म्हणतो, आपण कुठल्याही मुलीबद्दल काही
गैर बोलणंच थांबवलं पाहिजे, त्यातूनच पुढे चुकीचे पर्स्पेक्टीव्ह निर्माण होतात.
दुसरा म्हणतो, पण आधी आपण असे का बोलायला
लागतो, तर आपल्याला कोणी का कोणी पॉर्न दाखवतो.
तिसरा म्हणतो, कि ज्याच्या त्याच्यात नंतर
शहाणपणा येतोच कसं बघावं बाईकडे, आणि मुख्य म्हणजे कसं वागावं. त्या मर्यादांच्या
बाहेर येणारा पशूच. त्याला मारलाच पाहिजे. दोन महिन्यांची मुलगी आणि ९४ वर्षाची
बाई ह्यांबाबत असं वाटूच कसं शकतं.
परत पहिला म्हणतो, कि चोरी आणि बलात्कार
ह्यात हिसकावून घेणं हेच आहे. त्यामुळे त्या स्त्रीची अवहेलना करणं चुकीचं आहे. ते
थांबायला हवं. सेक्शुअल लिबरेशन यायला हवं.
दुसरा म्हणतो, आपल्यात कोणाच्या बहिणीबरोबर काही
झालंय, किंवा आपण असं करणाऱ्या कोणाला ओळखतो का, तसे बाकीचे थोडे कमी-जास्त माना
हलवतात.
तिसरा म्हणतो, माझी बायको बाईक चालवते
तिच्या एन. जी. ओ चं काम करताना, तिचा फोन नाही लागला संध्याकाळी कि आपली फाटते. मग मी फोन करायलाच जात नाही
तिला.
पहिला म्हणतो, म्हणून का लोक सतत एवढे
एकमेकांना फोन करत असतात.
बघ्या एकदम म्हणतो कि डोळ्यास डोळा हाच
न्याय, त्याने सारं जग काही आंधळं होणार नाही, उलटे बरेच फुटणारे डोळे वाचतील.
बघ्याच्या डोळ्यांना काय बोटालाही कोणी कधी धक्का लावलेला नाही, त्याच्या परीचयातही
नाही.
बघ्याला शाळेत असताना एका मित्राने गर्दीचा
फायदा घेऊन काय काय करता येतं हे दाखवलं होतं, आणि मग त्याचा एकपात्री प्रयोगपण.
बघ्याच्या मैत्रिणीने त्याला एकदा बोलावलेलं
रेल्वे स्टेशनला तिच्यासोबत सहप्रवाश्याने केलेल्या चुकीच्या प्रकाराबाबत. तेव्हा
तो माणूस म्हटलेला हवं तर कानाखाली वाजवा पण पोलिसांत नका जाऊ. पुढे त्या माणसाची
आई आणि बहीणही असं म्हटल्या. मग मैत्रीण म्हटली, जाऊ दे, माफी मागतोय ना. नंतर
टी.सी. म्हटला कि तुमची मैत्रीण नसेल, पण काही मुलीच उठवळ असतात. आम्ही बघतो ना एक
एक प्रकार.
बघ्याने काहीही प्रकार बघितलेले नाहीत.
बघ्याने त्या माणसाला, त्या टी.सी. ला कानाखाली तरी मारायला हवी होती असं म्हणतो
एक जण.
बघ्याला वाटतं उगीच बोललो, मग बाकीच्यांनाही
वाटतं. ते सर्व मिळून आपण गांडू आहोत ह्यावर मुंडी हलवतात.
-----
अरे ला कारे म्हणायचं, का ‘काय झालं भाऊ’
म्हणायचं का काहीही न म्हणायचं...
आपल्यासोबत झालं तरच म्हणायचं, का
कोणाच्याही सोबत झालं तरी म्हणायचं...
सूडाचे समाधान हे जेन्युईन समाधान आहे का
सर्वात निष्क्रिय समाधान...
सूड आपापला घ्यावा का एकमेकांसाठीही घ्यावा..
बघ्या आपल्याशी काहीतरी घडण्याची आणि मग त्याला प्रतिसाद देण्याची निखारी उमेद
बाळगून आहे. त्याला आपल्या भवतालाच्या बाहेरच्या जगाची केवळ गंमत वाटते,
त्याच्याशी जिवंत घेणं-देणं वाटत नाही.
बघ्याने व्यवस्थेशी पंगा घेतला नाही. तिच्या
दुर्लक्षित आचळांना चुपत बघ्या तगून आहे. पोट भरतं तेव्हा बघ्या गम्मत बघतो.
केव्हातरी व्यवस्थेची दुभती गाय गोचिडीसारखी
बघ्याला झटकून देईल. तेव्हा बघ्याची गंमत होईल.
तोवर बघ्या आपल्या गांडू असण्याचे प्रत्यय घेत राहील आणि हे केव्हातरी
बदलेल अश्या उबदार धाबळीत हात-पाय दुमडून झोपेल. 
